Natuur en Landschap 2020-1 ||| p. 24-25 [ > overzicht ]

Afdeling Gete-Velpe (Geetbets, Kortenaken en Zoutleeuw) - Landen - Linter

De Beemden in Landen

Jules Robijns

Het natuurgebied “de Beemden” ligt in de driehoek gevormd door de deelgemeenten Rumsdorp en Attenhoven en de stad Landen. Het gebied is te bereiken langs het wandel- en fietspad aan het rusthuis Oleyck, of via het politiehuis, langs de Attenhovenstraat aan de visvijver of via de Kastelstraat.

Door zijn ligging is het een schoolvoorbeeld van een reservaat vlak bij het stadscentrum. De paden worden dan ook veelvuldig gebruikt voor een korte wandeling tijdens de middagpauze of na het werk.

De Beemden liggen in de vallei van Molenbeek en Zeyp. In de periode dat de Ferrariskaarten opgesteld werden (± 1775) was het een zeer moerassig gebied waar de landbouwers uit Attenhoven slechts in de droogste periode van de zomer hooi voor hun vee konden maaien. Vooral in de 20ste eeuw is er veel veranderd: de beken werden sterk uitgediept, sommige percelen werden gedraineerd en beweid of beplant met populieren, er werden vijvers aangelegd en een perceel werd opgehoogd door het vol te storten met afval en puin.

Prachtig bloemrijk hooiland in de Beemden. Foto Jules Robijns

Beheer met resultaat voor de plantenrijkdom

Van de oorspronkelijke natte hooilanden bleef bijna niets meer over toen Natuurpunt het gebied een dertigtal jaren geleden in beheer kreeg. In de beginperiode werden de graslanden begraasd door paarden, maar met slechts matig succes voor de biodiversiteit. Daarom werd al vrij snel overgegaan tot een maaibeheer met afvoeren van het maaisel. De resultaten van dat beheer zijn spectaculair. Vooral va
n april tot juni staan de hooilanden prachtig in bloei met een grote rijkdom aan plantensoorten. Wie in die periode het verharde wandel- en fietspad aan het rusthuis Oleyck neemt of het onverharde wandelpad langs de Molenbeek achter het politiehuis, kan genieten van de schitterende kleuren van dotterbloem (goudgeel), grote ratelaar (bleekgeel) of koekoeksbloem (rood). In juli en augustus bloeien moerasspirea (wit), heelblaadjes (geel) en grote kattenstaart (paars) uitbundig in de vroegere populierenweide. Op het oude stort komen dan rapunzelklokje(blauw) en het zeldzame hokjespeul (groengeel) tot bloei.

Grote kattestaart en moerasspirea kleuren de vroegere populierenweide. Foto Jules Robijns

Reeds vier soorten orchideeën komen er voor: breedbladige wespenorchis, brede orchis en grote keverorchis zijn ieder jaar aanwezig, de brede orchis zelfs in toenemend aantal en twee jaar geleden werd voor het eerst bijenorchis waargenomen.

De fauna profiteert mee

Ook om vogels te spotten kan je in de Beemden terecht. Vaak zit een ijsvogel te vissen van op een overhangende tak aan een vijver, blauwe reigers zijn er altijd te vinden, op de oever van de vijvers of aan de Molenbeek zit vaak een grote gele kwikstaart, in het riet is in mei de kleine karekiet aan het zingen, ieder jaar broedt een sperwer in het dicht begroeid bosje, de wielewaal zingt hoog in de populieren, wilde eend, waterhoen en meerkoet zijn altijd aanwezig op de vijvers, soms ziet men een Aalscholver die zich met opengespreide vleugels laat drogen in de zon,…

In de Molenbeek zit tegenwoordig voortdurend weidebeekjuffer, een schitterend donkerblauw gekleurde juffer waarvan de larven leven in stromend, zuurstofrijk water. Deze juffer leert ons dat de waterkwaliteit van de Molenbeek erg verbeterd is vergeleken met eind vorige eeuw. Wie aandachtig kijkt, ziet ook driedoornige stekelbaarsjes zwemmen in het heldere water. Binnenkort kunnen we hier zelfs bermpje en rivierdonderpad verwachten.

Landkaartje in de Beemden. Foto Jules Robijns

Vlinders zijn er in alle kleuren: in de lente vliegt oranjetipje rond boven de hooilanden op zoek naar pinksterbloem, in de zomer zijn atalanta, distelvlinder, dagpauwoog, landkaartje, kleine vos, icarusblauwtje, bont en bruin zandoogje en vele andere op zoek naar nectar op de vele bloemen in de hooilanden en ruigten.

Vele handen maken het werk licht

Het beheer van de Beemden gebeurt door een ploeg vrijwilligers van Natuurpunt Landen ondersteund door de professionele arbeiders van Natuurpunt. De professionele ploeg zorgt vooral voor het maaien van de grote percelen hooiland. De vrijwilligers hooien, ruimen omgevallen bomen op, onderhouden de wandelpaden, verzamelen zwerfvuil,…

Ieder jaar komen de kinderen van twee scholen uit het lager onderwijs in de winter een halve dag meewerken in het reservaat. Als compensatie krijgen ze in mei een geleide wandeling door de gidsen van Educatief Natuurbeheer.
Er is een zeer goede samenwerking met de stad die zorgt voor logistieke steun en indien nodig helpt bij onderhoudswerken waar de vrijwilligers niet het geschikte materiaal voor hebben.

Kom al die pracht ontdekken

De Beemden zijn een ideaal gebied voor een rustige wandeling. Ze zijn een heel sterke verrijking van de biodiversiteit in een landstreek die gekenmerkt wordt door intensieve landbouw waar natuur het moeilijk heeft. Daarnaast tonen de hooilanden hoe de valleigraslanden er tot WOII overal uitzagen, een aspect van het vroegere landschap waar vooral de jeugd geen idee van heeft. In die zin kan het gebied zeker beschouwd worden als een voorbeeld van landschappelijk cultureel erfgoed.

Onrust over verbreding IJzerenweg

Ronald Jacobs

Er zijn plannen om het fietspad IJzerenweg op de vroegere spoorwegzate van Diest tot Tienen te verbreden van 2,5 naar 4 m en van verlichting te voorzien. Als beheerder van circa 1000 ha natuurgebied in de Getevallei vragen we om op een constructieve en volwaardige manier betrokken te worden bij het overleg hierover tussen gemeenten, provinciemedewerkers, regionaal landschap en ambtenaren.

De bermen en omgeving van de IJzerenweg:
een unieke biotoop

We werden op onze vraag uitgenodigd op een vergadering rond deze problematiek in Zoutleeuw en kregen bij aanvang de kans om onze mening uiteen te zetten. Daarna moesten we echter de vergadering verlaten… omdat het een besloten vergadering was…, wat doet vermoeden dat we niet alles mochten weten.

In onze uiteenzetting wezen we op het belang van de bermen van de oude spoorwegzate voor de vegetatie met zijn thermofiele soorten en de bijhorende fauna, die bij een verbreding zouden verloren gaan. Zelfs Europa steunde al een aantal projecten ter bescherming van de bermen.

Verdwijnt de geelgors voorgoed? Voorlopig heeft hij nog zijn thuis in de struwelen op de bermen van de IJzerenweg. Foto Freek Verdonckt

De bermen en brede oude zone van de IJzerenweg zijn zeer waardevol. Ze bestaan uit een mozaïek van soortenrijke droge graslanden met hun specifieke fauna en flora en spontane houtige gewassen. De poelen langs deze bermen vormen op een aantal plaatsen de habitat voor de zeldzame kamsalamander. Die behoort tot de bijzonder te beschermen soorten uit de Europese Habitatrichtlijn waarvoor de verplichting tot instandhouding voor alle overheden geldt. Andere zeldzame soorten als de levendbarende hagedis, braamsluiper of geelgors hebben er nog hun thuis. Terecht is bijna gans de spoorwegzate planologisch aangeduid als parkgebied.

Ook voor de vleermuizen (groep uit de Europese Habitatrichtlijn) is de IJzerenweg van zeer bijzonder belang. Deze groep is bovendien zeer gevoelig voor verstoring door lichtpollutie.

Omvorming tot fietssnelweg ongewenst

De Getevallei als gave vallei waar nog ruimte is voor de rivier en voor water, is de belangrijkste groenblauwe verbinding in de regio. Ze heeft een uitgesproken functie i.k.v. biodiversiteit, waterberging en natuurbeleving, en tegelijkertijd voor recreatie en horeca door het aanwezige fiets- en wandelpad. 

Natuurpunt hielp bij het tot stand komen van het huidige fietspad. Toen de spoorwegbedding verlaten werd, dreigde ze in stukken verkocht te worden aan particulieren. De redding van al dat moois was het huidige fietspad waarvan wij overtuigd zijn dat het nog in goede staat verkeert en voldoende breed is.

Foto Jaak Geebelen

Nu is dit mooie fietspad zonder enig overleg plots benoemd tot fietssnelweg. Omdat de overheid fietssnelwegen steunt met 100% subsidies willen een aantal gemeenten het nu gaan omtoveren naar een echte snelweg door het bestaande wegdek op te breken en er een nieuw, veel breder pad met bijhorende verlichting aan te leggen. We hebben de indruk dat de politiek deze aanpassing ziet als een quick-win om op een snelle manier uit te kunnen pakken met de aanleg van vele kilometers extra fietspaden.

Volgens de bestaande studies is het huidige fietspad echter verre van verzadigd. Vanuit de bezorgdheid voor het landschappelijk schoon en het natuurbehoud is dan ook ondenkbaar en onbegrijpelijk dat men zonder enige behoeftestudie op die manier het geld van de burger gebruikt. Terwijl er op zoveel gevaarlijke plaatsen nood is aan verbeterde fietspaden!

De kilometerslange extra verharding staat ook haaks op de grean deal van Europa en de Vlaamse regering om 20% van het platteland te ontharden!
De verbreding zorgt voor verhaasting en meer onveiligheid. Snelle fietsers en schoolgaande kinderen of jong gepensioneerden (de grootste groep gebruikers) gaan immers niet samen. Vele autowegen worden versmald ten behoeve van de veiligheid. Op de ‘IJzerenweg’ wil men net het omgekeerde doen en snelle fietsers aanmoedigen ten koste van de rust van de recreant en de natuurbeleving.

Wat niet wil zeggen dat men niks moet doen, integendeel. De knelpunten bij de overgangen en kruisingen van het fietspad met wegen kunnen best worden aangepakt. Maar burgers vragen vooral om een aanpak op vlak van ‘trage mobiliteit’, een aanpak van de knelpunten en van gevaarlijke fietsverbindingen in de gemeenten, door te investeren in fietspaden in de bewoonde omgeving, rond de school en in het centrum.

Oproep tot overleg en gedragen oplossingen

We doen alsnog een oproep aan de betrokken besturen om verder te werken in een echte overlegmodus om tot een gedragen oplossing te komen en de knelpunten op te lossen. We vragen om enkel de knelpunten te bekijken en niet te gaan voor verbreding.

We horen dat er ook op andere plaatsen in de provincie plannen zijn om brede verharde fietspaden dwars door natuurgebieden aan te leggen of waardevolle taluds en bermen eraan op te offeren, zonder rekening te houden met de gevolgen voor de natuur en de biodiversiteit.